Wzrok jest najsłabiej rozwiniętym zmysłem u niemowląt. Choć tak zwane zawiązki oczu kształtują się już podczas ciąży, maluch potrzebuje nawet roku, by jego narząd wzroku w pełni się rozwinął. Jak widzi niemowlę przez te dwanaście miesięcy? Kiedy zaczyna rozróżniać kolory i kształty? I jakie objawy powinny zaniepokoić rodzica? W tym artykule odpowiadamy na te i wiele innych pytań.

Wzrok u niemowląt zaczyna kształtować się pod koniec 7. tygodnia życia płodowego. Już tydzień później rozwijają się powieki, a w okolicy 25. tygodnia dziecko zaczyna reagować na światło, które dociera do niego z zewnątrz. Zaledwie dwa tygodnie od tego momentu przychodzi pora na wykształcenie się siatkówki i pierwsze otworzenie oczu.

Od pierwszego dnia do 12. miesiąca – jak przebiega rozwój wzroku niemowlaka?

Dziecko przychodzi na świat, mając opuchnięte oczy. Dlaczego? Opuchlizna ta chroni wzrok malucha przed zbyt mocnym światłem, do którego nie jest jeszcze przyzwyczajony. W pierwszych chwilach od narodzin niemowlę widzi jak przez gęstą mgłę lub mleczną, średnio przezroczystą szybę. Nie rozróżnia kształtów ani kolorów. Reaguje tylko na silne źródła światła i mocne kontrasty, o czym świadczy zwężanie i rozszerzanie się źrenicy pod wpływem tych bodźców.

Jak widzi noworodek? Nawet 30 razy mniej wyraźnie od dorosłego. W takim razie, co widzi niemowlę? Ich wzrok najostrzej rejestruje przedmioty oddalone o 20-30 centymetrów – te położone dalej pozostają zamazane. Przy czym lepiej widzi na brzegach pola widzenia niż w centrum. Nie ma zdolności widzenia przestrzennego – świat w pierwszych tygodniach życia jest dwuwymiarowy. Z tego powodu maluch nie potrafi ocenić, co znajduje się bliżej, a co dalej od niego. Świat postrzega wyłącznie w kontrastowym zestawieniu bieli i czerni.

Między tym, jak widzi niemowlę a tym, jak widzi 3-miesięczne dziecko, jest ogromna różnica. W ciągu trzech pierwszych miesięcy wzrok rozwija się najintensywniej. W tym czasie odległość wyraźnego widzenia zwiększa się do około 60 cm. Maluch zaczyna wpatrywać się w twarze najbliższych osób i lubi ich zmienną mimikę, o czym świadczy odpowiadanie uśmiechem na uśmiech. Dostrzega je jednak z niewielkiej odległości, bo około 15 cm. Dziecko zwraca uwagę też na przedmioty w ruchu i aktywnie śledzi je wzrokiem. W 1. miesiącu zauważa jaskrawą czerwień, w 2. – zieleń i czerwień, a w 3. do jego barwnego repertuaru dochodzi także kolor żółty.

Ciekawostka: w pierwszym miesiącu dziecko posługuje się raz jednym raz drugim okiem. Dopiero później dochodzi do skoordynowania obu gałek ocznych.

Widzenie przestrzenne, koordynacja oko-ręka i pamięć wzrokowa rozwijają się między 3. a 6. miesiącem życia. Wtedy też zaczyna się rozróżnianie kolorów u dzieci. Oczywiście nadal nie jest to równe zdolnościom wzrokowym dorosłego człowieka, ale w 4. miesiącu maluch zaczyna widzieć kolor niebieski.

W tym czasie lubi podnosić przedmioty i upuszczać je, obserwując, jak spadają – w taki sposób rozwija zdolności widzenia przestrzennego. Skupia się też na swoich rączkach, które przybliża, oddala i obserwuje z każdej strony. Około 6. miesiąca występuje celowość ruchów, czyli rozwój wzroku niemowlaka jest na tym etapie, że może on podejmować pierwsze próby samodzielnego jedzenia łyżeczką.

Rozwój wzroku u niemowląt zwalnia po 6. miesiącu od narodzin. Od tego momentu aż do ukończenia 1. roku dziecko nie wykształca nowych zdolności, a doskonali te, które już nabyło. Potrafi płynnie śledzić wzrokiem różne przedmioty, interesuje się już nie tylko ogólnym zarysem otoczenia, ale też detalami – umie też dostrzegać różnice w odcieniach kolorów. Dziecko w tym wieku ma rozwinięte widzenie obuoczne. Oznacza to, że już nie preferuje oglądania rzeczy tylko jednym okiem.

Jak sprawdzić, czy niemowlę widzi prawidłowo – bez pomocy specjalisty?

Jak sprawdzić, czy niemowlę widzi prawidłowo? Istnieje kilka sposobów, ale polecane są u starszych maluchów, nie noworodków. To, jak widzi noworodek, jest bowiem jeszcze bardzo ograniczone i nie zareaguje on na „polecenia” rodzica, co uniemożliwi ocenę prawidłowości całego testu. Jak sprawdzić widzenie starszego dziecka?

• Obserwuj, czy maluch potrafi skupić wzrok na Twojej twarzy lub innych przedmiotach ustawionych blisko niego.
• Po kilku miesiącach, kiedy występuje już rozróżnianie kolorów u dzieci, pokazuj maluchowi wielobarwne zabawki i obserwuj jego reakcję na nie. W przypadku prawidłowego rozwoju powinien umieć je rozpoznawać.
• Sprawdź, czy dziecko wodzi wzrokiem za kolorowymi zabawkami, które pokazujesz mu z niewielkiej odległości – powinien wykazywać taką umiejętność po mniej więcej 3. miesiącu życia.
• Kontroluj, czy dziecko zaczyna przyglądać się swojemu odbiciu w lustrze.

Niepokojące objawy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza

Kiedy zwrócić się do okulisty w trosce o wzrok malucha? Istnieje wiele niepokojących objawów, na które warto być wyczulonym. Różnią się one w zależności od momentu w rozwoju wzroku niemowlaka, w którym występują. Warto jednak zwrócić szczególną uwagę, gdy:

• minął 3. miesiąc od narodzin, a dziecko nie reaguje na mimikę twarzy innych osób i nie podąża wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami;
• ma rozszerzone źrenice, źrenice o żółtym odcieniu lub stale zezuje;
• oczy dziecka są nierówne, zaczerwienione, zamglone;
• maluch nie interesuje się otoczeniem, nie reaguje na swoje odbicie w lustrze;
• występuje nieprawidłowa koordynacja oko-ręka;
• możemy zauważyć opóźnioną koordynację ruchów głowy i oczu;
• wyraźnie preferuje oglądanie otoczenia jednym okiem.

Wady narządu wzroku oraz wady widzenia, w tym nadwzroczność u niemowląt zdarzają się podobnie, jak u starszych dzieci. Dlatego uważnie obserwuj wzrokowe poczynania malucha, a jeśli coś Cię zaniepokoi, od razu skonsultuj to z okulistą. Szybkie reagowanie, w połączeniu z odpowiednim leczeniem, mogą wyeliminować lub ograniczyć rozwój ewentualnej wady.

Stymulacja wzroku niemowlaka jest ważna. Jak robić to prawidłowo?

Istnieją proste sposoby na wspieranie prawidłowego rozwoju wzroku u niemowląt. To wiadomość, która cieszy rodziców. Między 4. a 6. tygodniem warto wprowadzić w życie dziecka czarno-białe zabawki i zabawki kontrastowe. To na przykład specjalne karty z czarno-białymi rysunkami lub książeczki wypełnione jaskrawymi kolorami i elementami o dużych rozmiarach. Takie ilustracje umieszczaj raczej z boku pola widzenia dziecka zamiast na wprost jego oczu i naprzemiennie zbliżaj je oraz oddalaj od twarzy malucha. W ten sposób stymulujesz proces rozróżniania krawędzi przedmiotów przez swoje dziecko. To pomoże mu między innymi w nauce chwytania zabawek.

Ukończenie 3. miesiąca życia to świetny moment, by wprowadzić czytanki z bardziej zagęszczonymi, odrobinę mniejszymi elementami, najlepiej w kolorze żółtym i czerwonym. Miesiąc później można już korzystać z książeczek o grubszych stronach. Taka stymulacja wzroku niemowlaka sprawi, że już w 9. miesiącu od narodzin dziecko będzie potrafiło wskazać palcem te obrazki z książki, które go zainteresują.

Zadbaj też o to, by maluch mógł oglądać świat z różnych perspektyw. W tym celu kładź go czasami na brzuszku, zwłaszcza na matach edukacyjnych. Nad łóżeczkiem zawieś karuzele. I choć najbardziej mogą podobać Ci się pastelowe zabawki dla dzieci, pamiętaj, że to te kontrastowe i jaskrawe to najlepsza stymulacja wzroku. Niemowlaka nic nie ucieszy tak bardzo, i nic tak skutecznie nie wesprze jego rozwoju, jak kolorowe klocki, zabawki geometryczne i różnego rodzaju sortery kształtów.

Wzrok u niemowląt może naprawdę fascynować! W końcu widzenie dopiero co narodzonego dziecka różni się od widzenia dorosłych i co więcej – intensywnie się zmienia. To, jak widzi 2-miesięczne dziecko, jest przecież diametralnie inne od tego, jak widzi roczny brzdąc. Rodzice powinni być więc uważni, by jak najwcześniej wykryć ewentualne nieprawidłowości.

Źródła:

1. Bobas lubi kontrast – BabySenses.pl
2. Jaki widzi niemowlę – NIVEA
3. Jak widzi dziecko? – Stowarzyszenie na rzecz Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących

Krzysztof Mendyk

Konsultant ds optometrii w KODANO Optyk. Absolwent Katedry Chorób Oczu i Optometrii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Członek PTOiO. W branży optycznej od 2006 roku.

Poprzedni wpis

Oczy pieką od soczewek – co robić?

Następny wpis

Soczewki kontaktowe do komputera – które wybrać?